Op 18 april 1973 stroomde de Haagse binnenstad vol. Maar liefst 80.000 demonstranten, onder wie Nederlandse popartiesten en veel jongeren, togen naar het Binnenhof om voor het behoud van het populaire radiostation Veronica te pleiten. De demonstratie was de grootste in Nederland tot dan toe.[1] Aanleiding voor de actie was een hoorzitting van een Bijzondere Kamercommissie ter voorbereiding op de openbare behandeling van de zogenoemde ‘anti-piratenwetjes’, die wel eens het einde van Veronica konden betekenen. Zou ‘de gevestigde orde’ luisteren naar de jeugd?

Verbod = betutteling

Veronica was in dertien jaar uitgegroeid tot een radiostation van internationale allure. Vanaf haar zendschip op de Noordzee, buiten de Nederlandse territoriale wateren, klonk dag en nacht de nieuwste popmuziek. Het waren veelal nummers die hoog in de hitlijsten terecht kwamen en niet te horen waren bij de publieke omroepen. Mede om die reden kozen met name jongeren voor het commerciële, vrijgevochten Veronica.

Het mogelijke verbod van Veronica werd door veel demonstranten gezien als Haagse betutteling.[2] De grote opkomst was mede te danken aan het organisatorische vermogen van Veronica. Maandenlang was, onder leiding van diskjockey Rob Out, met onder meer flyers en stickers campagne gevoerd. Op de radio klonken oproepen als ‘18 april, we kunnen het toch proberen?’ of ‘Veronica blijft, als u dat wilt!’[3]

De mensenmassa op het Binnenhof, 18 april 1973. Foto: Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo.

Achtergrond ‘Veronicawetjes’

In het Verdrag van Straatsburg was al in 1965 in Europees verband afgesproken om het toe-eigenen van golflengtes door zogenaamde etherpiraten aan te pakken.[4] Dit verdrag beoogde niet alleen een eerlijke verdeling van radiogolven, maar was ook noodzakelijk omdat internationale militaire communicatie werd verstoord door de krachtige illegale zenders.[5] Uit de Nederlandse ratificatie van het Verdrag van Straatsburg vloeide specifieke wetgeving voort, die in de volksmond al snel werd omgedoopt tot de ‘(anti-)Veronicawetjes’.[6] Resultaat daarvan was dat elke vorm van medewerking aan de exploitatie en instandhouding van een piratenzender strafbaar zou worden.[7]

Toch waren tot 1973 de activiteiten van Veronica oogluikend toegestaan. Het verbieden van de populaire zender werd als urgent noch opportuun gezien. Aan dat sentiment kwam een einde toen Veronica in mei 1971 verantwoordelijk bleek voor een heuse bomaanslag op concurrent Radio Noordzee. In de ministerraad van 27 mei 1971 besloot het demissionaire kabinet-De Jong daarop vaart te zetten achter de herziening van de gedoogstatus van het radiostation en in 1973 begon de parlementaire behandeling.[8]

De hoorzitting

Waar op 18 april buiten het parlementsgebouw zich door de drukte chaotische praktijken voordeden – een enkeling was onder het tumult zelfs in de verdrukking geraakt en afgevoerd naar het ziekenhuis – verliep de hoorzitting in de Tweede Kamer redelijk geordend. De Kamer onderzocht óf en hoe de radiopiraten konden blijven bestaan binnen de kaders van de bestaande Omroepwet. Daartoe werden veertien verschillende groeperingen gehoord, die direct of indirect gelieerd waren aan Veronica of de popmuziek. De verschijning van onder andere voetbalvereniging Volendam, de NOS en bekende Nederlandse artiesten maakte de hoorzitting tot een kleurrijk geheel. [9]

Gedenkwaardig was de bijdrage van Barry Hay, zanger van de Golden Earring, die verkondigde dat ‘popmuziek als grondslag vrijheid heeft en wil breken met conventionele ideeën’ en de ideologie van Veronica ‘kwam daar grotendeels mee overeen’. Ook was er ruimte voor ontspanning en humor. Zo grapte Pierre Kartner, beter bekend als Vader Abraham, dat hij diezelfde ochtend nog bij een stoplicht uit de autoradio van meneer W.A.J. Wagenaar, programmacoördinator van de NOS en criticaster van de gedoogstatus van Veronica, onmiskenbaar de muziek van Radio Veronica had gehoord.[10]

Veronica moet blijven

Alle delegaties die tegenover de Bijzondere Kamercommissie voor CRM (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk) plaatsnamen, hadden, op de NOS na, slecht één eis: Veronica moest blijven in de vorm van een gelegaliseerde commerciële omroep. Veronica was bereid om in ruil voor die status een groot deel van de winst in de staatskas te storten.

Pierre Kartner en Corry Konings luisteren aandachtig naar het debat over radiostation Veronica. Foto: Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo.

Een dergelijke zendvergunning was alleen mogelijk na een wijziging van de bestaande Omroepwet. Maar het merendeel van de parlementariërs stond niet te popelen om een winstgevend radiostation te legaliseren. Politiek gezien konden de ‘piratenwetjes’ dan ook al langere tijd op steun in de Kamer rekenen.[11]

De politieke verhoudingen

Wagenaar stelde in een kritisch betoog dat er een maas was in de Omroepwet, die zo groot was, ‘dat je er met een onbepaald aantal piratenschepen doorheen kon varen’. Ze konden reclame maken en omroeppolitiek bedrijven en ‘dat is naar ons inzicht rechtsongelijkheid’. Toen Wagenaar het woord ‘piraat’ in de mond, werd hij overigens direct teruggefloten door de voorzitter van de Kamercommissie Til Gardeniers (KVP): ‘Zolang de wetten nog niet zijn aangenomen, is er niks illegaals aan de praktijken van radio Veronica’. Hierdoor ontstond hilariteit op de overvolle tribune, omdat deze woorden door het Veronica-gezinde publiek als steunbetuiging werd opgevat.[12] Tegelijkertijd kon Wagenaar niet ontkennen dat Hilversum III, het radiostation dat van overheidswege was opgericht als tegenhanger van Veronica en Radio Noordzee, faalde een werkelijke concurrent te zijn.[13] Meerdere parlementariërs drongen daarom aan op een drastische hernieuwing van Hilversum III.[14]

De Veronica-formule

Daartegenover verkondigde Rob Out dat de ‘Veronica-formule’ onmisbaar was voor Nederland. Toetreding tot het nationale omroepbestel kon alleen buiten dat keurslijf om, met behoud van die unieke identiteit. Zo’n uitzonderingspositie was, mede vanwege de populariteitscijfers[15], gerechtvaardigd omdat Veronica ‘dé voedingsbodem was gebleken voor Nederlandse bands om zich te mengen in de internationale top van de popmuziek met alle positieve (financiële) gevolgen voor Nederland’.

Ondanks het vurige betoog van Out, keerde een groot deel van de Kamer, met name de linkse partijen, zich tegen een dergelijke uitzonderingspositie voor de van reclame-inkomsten afhankelijke zeezender. PvdA-Kamerlid Joop Voogd meende dat de vrijheidsdrang van de popzender en haar achterban op zichzelf goed was en moest blijven, maar wel ‘binnen het wettelijke stelsel dat wij bewust met elkaar gekozen hebben, zonder winstoogmerk en met een totaalprogram’.

Volkspartij voor Vernonica en democratie

De VVD was inmiddels uitgegroeid tot de grootste parlementaire voorvechter voor Veronica. Tegenstanders noemden de partij daarom spottend ‘Volkspartij voor Veronica en Democratie’.[16] Veronica voldeed volgens de partij aan een grote culturele behoefte en de bevolking moest vrij zijn in haar luisterkeuze. Deze liberale sympathie was opvallend, omdat het grootste deel van de luisteraars van Veronica zich bij een enquête links-progressief had verklaard.[17]

Bij de christelijke partijen bestond vanuit hun morele beginsel achterdocht jegens de vrije, eigenzinnige popcultuur. Zo brachten de KVP, ARP en CHU het ‘eensluidende standpunt naar voren’ zich wel zorgen te maken om de financiële gevolgen van een verbod, maar principieel wilden voorkomen dat ‘de goede zeden’ verder in gevaar kwamen. [18]

Slot

De hoorzitting en demonstratie bewerkstelligden in politieke zin uiteindelijk geen concreet resultaat. Nadat de Tweede Kamer eind juni 1973 de ‘antipiratenwetjes’ had aangenomen volgde begin 1974 de Eerste Kamer.[19] Na deze parlementaire goedkeuring verbood het kabinet-Den Uyl Veronica per 1 september 1974. De inspanningen van met name de VVD hadden nog wel gezorgd voor een overgangstermijn van veertien maanden. Die periode benutte Veronica om zich om te vormen tot de Veronica Omroep Organisatie, waarvoor al snel 250.000 leden waren gevonden.[20] Zo vond de ex-piraat uiteindelijk (noodgedwongen) zijn weg binnen het publieke omroepbestel.

Wagenaar (op de voorgrond) beantwoordt vragen vanuit de Kamer n.a.v. zijn betoog. Op de achtergrond vertegenwoordigers van radiostation Veronica met o.a. Rob Out. Foto: Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo.