Een electoraal geschenk
De vorming van het kabinet-Den Uyl is een veelbesproken episode uit de parlementaire geschiedenis. De drie confessionele partijen (ARP, CHU, KVP) hadden zich voor de verkiezingen weliswaar programmatisch aan elkaar verbonden, maar onderling bestond er verdeeldheid. Met welke andere partijen zou er een coalitie moeten worden gevormd tijdens de kabinetsformatie van 1972-1973? Voor een samenwerking over rechts waren opnieuw de vijf partijen van het kabinet-Biesheuvel I nodig. Dit was niet haalbaar; belangrijke minderheden binnen ARP en KVP blokkeerden dit. Zij konden zich niet verenigen met de DS’70-standpunten inzake inflatiebestrijding. Ook samenwerking tussen de confessionelen en sociaaldemocraten lag moeilijk. Hun verhouding was al slecht sinds de ‘nacht van Schmelzer’ in oktober 1966. Toen stuurden de katholieken hun eigen premier naar huis en trokken coalitiegenoot PvdA mee in hun val.
Voor de drie progressieve partijen (PvdA, D’66 en PPR) betekende het uiteenvallen van het kabinet-Biesheuvel een electoraal geschenk. Ze formuleerden een gezamenlijk verkiezingsprogramma (Keerpunt ’72), dat bedoeld was als een concept-regeerakkoord waarover niet meer onderhandeld zou worden met andere partijen. Onder deze voorwaarde wilden de confessionelen uiteraard geen coalitie vormen, terwijl het linkse minderheidskabinet waar de progressieve drie voorstanders van waren in de praktijk weinig overlevingskansen in de Kamer zou hebben.
Een progressief kabinet
Op 4 december 1972 werd oud-vakbondsleider Ruppert (ARP) benoemd als informateur om de coalitiemogelijkheden te onderzoeken. Nadat hij de opties in kaart gebracht had, werd op 1 februari 1973 de
Bordesfoto markeert het einde van kabinetsformatie van 1972-1973. Foto: Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo.
PvdA’er Burger benoemd als formateur. Hij stuurde aan op de vorming van een kabinet van progressieve ministers, aangevuld met enkele christendemocraten, die individueel door hem benaderd werden. Met deze werkwijze – die werd aangeduid als ‘inbreken’- doorbrak hij de gezamenlijkheid van de drie confessionele partijen.
Kabinet-Den Uyl
Of de ARP en KVP, uit wier gelederen potentiële ministers waren aangetrokken, bereid waren het kabinet niet meteen naar huis te sturen, bleef nog enige tijd de vraag. Om dit rond te krijgen was nog een nieuwe informatieronde nodig onder leiding van Van Agt (KVP) en Albeda (ARP). Zij slaagden in hun opdracht, waarna op 22 april 1973 Burger en Ruppert benoemd werden als formateurs. Op 11 mei 1973 presenteerden zij een nieuw kabinet: het kabinet-Den Uyl (PvdA, D66, PPR, KVP, ARP). Bijzonder was dat het op extraparlementaire basis regeerde, zonder een vooraf vastgesteld regeerakkoord.
